Avrupa medeniyetine yol açan başlıca faktörlere bakalım. Özellikle coğrafi keşiflerden sonra hem kültür hem de ekonomik anlamda büyümüştür.
Özünde, Avrupa’nın büyümesi, Osmanlı İmparatorluğu’nun düşüşüne yol açan aynı nedenden kaynaklanmaktadır. Avrupa ülkelerinin coğrafi keşifleri, İpek Yolu’nun modern Atlantik ticaret yolu üzerindeki avantajlarını kaybetmesine neden oldu. Avrupa’da sömürgecilik yoluyla sermaye birikimi, kapitalizme reformların getirilmesine yol açtı.
Avrupalılar sadece İnka ve Aztek uygarlıklarını yok etmekle kalmadılar, aynı zamanda kendi Afrika kıtalarında topladıkları 900.000 köleyi 16. yüzyılın başlarında pamuk tarlalarında çalışmak üzere Amerika’ya getirdiler.
Bu senaryo nedeniyle Batı Avrupalı tüccarlar tarafında büyük bir sermaye birikimi olmuş, bu birikimin ardından ilk imalat şirketleri kurulmuş ve 18. ve 16. yüzyılda Doğu’ya önemli miktarda tekstil ihracatı yapılmıştır. Bu ilkel türün üretimi sonraki dönemde (19.-20. yy) bulunduğu yere dev fabrikalara aktarılmıştır.
Doğal olarak, 16. yüzyıl dönemindeki Osmanlı ünlüleri, Amerika, Hindistan ve Basra Körfezi çevresindeki Avrupa yerleşimlerinin risklerinin çok iyi farkındaydılar. 1625 yılı Ömer Talip’in tehdidi şu sözlerle dile getirdiği yıldı:
“Artık Avrupalılar tüm dünyayı tanıyor. Gemilerini dünyanın dört bir yanına gönderiyorlar ve önemli limanları ele geçiriyorlar. Geçmişte Hindistan ve Süveyş’ten gelen ürünler Süveyş’e taşınıyor ve oradan da Müslümanlar tarafından dünyanın dört bir yanına dağıtılıyordu. Şimdi bu eşyalar Portekiz, Hollanda ve İngiliz gemileriyle Frangistan’a getiriliyor, oradan da tüm dünyaya dağıtılıyor. İhtiyaç duymadıkları eşyaları diğer İslam ülkeleri ile birlikte İstanbul’a getirip beşe satıyorlar. kat kat maliyeti yani çok para kazanıyorlar. Bu nedenle İslam ülkelerinde gümüş ve altın sıkıntısı hissediliyor. Osmanlı Devleti Yemen kıyılarını ele geçirmeli ve buradan geçen ticareti kontrol altına almalıdır.”
Hint Okyanusu’nda Portekiz Portekizcesi ile birlikte bu acılık tarifiyle işlemeye başlayan Osmanlı Devleti ile yapılan savaş, olumsuz bir sonuçla sonuçlandı. Osmanlı donanması yok oldu. Bu nedenle, Atlantik Okyanusu’na genişleme girişimleri de sonuçsuz kaldı.
Avrupa’daki aşırı gümüş ve altın arzının getirdiği fiyat artışları, Osmanlı iç piyasasını da etkiledi. Anadolu bir malzeme pazarı haline geldi. Devlet gelirini kaybetmeye başlamıştı.
Fetihler sadece verimli değildi. Sömürgeleriyle zenginleşen Batılı devletler, profesyonel ordulara silah temin edebildiler. Osmanlılar için çok pahalıya mal oldular ve devlet gelirleri düştü. 18. yüzyılın başlarında bürokratik ve merkezi yapının gerilemesi sonucu ortaya çıkan Celali isyanları sonrasında Osmanlılar kendi iç çatışmalarını çözmek için ideal bir konumdaydılar.
Avrupa’nın Doğu’ya üstünlüğünün temel nedeni, Atlantik ticaretinin Anadolu ticaretine engel olması ve sömürgecilikten kaynaklanan sermaye birikiminin daha sonra kapitalist Avrupa devletlerinin kurulmasına yol açmasıdır. 19. yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu’nun yenildiği ve reformları uygulayarak Avrupa’yı taklit edebildiği bir dönemdir.
Batının doğu üzerindeki baskın konumu devam etmektedir.
Yorum Yok